1.1.3 Zorgethiek
Nog bewerken
Met het voorgaande zijn de belangrijkste denkgereedschappen voor de medisch-ethische discussies geboden. Wie deze onderscheidingen beheerst en wie in staat is de combinaties daartussen te maken, kan in de eigen afwegingen en in de discussie met vakgenoten of anderen maximale kwaliteit en transparantie bereiken.
Echter, ook voor wie het gereedschap beheerst is nog niet altijd mogelijk om alle puzzels goed op te lossen. Er blijven in de medische beroepsuitoefening buitengewoon lastige problemen bestaan. Het is echter van groot belang om na te gaan of het dan om waarderingspuzzels en plichtsoordelen gaat, of om puzzels van een andere aard (en dan met name kennispuzzels).
Als het bij de grote en dringende medisch-ethische vraagstukken om plichtsoordelen gaat, en dan met name om professionele plichtsoordelen, dan kan het van groot belang zijn om zo'n vraagstuk collectief te bespreken. Alleen op die manier kunnen professionele oordelen een bredere basis binnen de beroepsgroep krijgen. Hiervoor is een procedure ontwikkeld die hier kort wordt weergegeven. Let wel: het adequaat gebruik van deze procedure is in hoge mate afhankelijk van de mate waarin de deelnemers het voorgaande beheersen. Deze procedure is genaamd DEAP en dit acroniem staat voor Debating Ethical Arguments among Professionals.
De procedure verloopt als volgt:
Benodigdheden: een groep serieuze collegae, een gespreksleider, een bord.
Stap 1: de kwestie wordt welgevormd geformuleerd: de deelnemers spreken dus af wie de actor is, welke handelingen aan de orde zijn, jegens welk subject gehandeld wordt, en welke condities relevant zijn.
Over dit alles hoeft nog niet inhoudelijk gediscussieerd te worden; dit is uitsluitend een kwestie van voorwerk en onderlinge procedure-afspraken maken. Indien er verschillende alternatieven door de deelnemers worden ingebracht, dan is het goed denkbaar om verschillende discussies te voeren omdat er dan verschillende kwesties aan de orde zijn. Elke kwestie is uitsluitend een welgevormde kwestie indien een afspraak tussen de deelnemers is gemaakt over de aspecten die boven zijn genoemd.
Stap 2: beslissen over de aard van de te voeren discussie en dan zijn er eigenlijk 2 alternatieven; te noemen A en B. Bij A gaat de discussie over de mate van gebodenheid van een handeling waarbij c, A, h en S netjes zijn omschreven en vastgesteld ("In welke mate is het voor een arts geboden om een patient te opereren die aan een kwaal lijdt ten gevolge van een persisterende ongezonde levensstijl?"). Bij B gaat de discussie over de condities c waaronder een tevoren bepaalde mate van gebodenheid G van een omschreven h voor een omschreven A en S geldt ("Onder welke condities mag een arts weigeren een patient pijnstillende medicatie voor te schrijven?")
Stap A2. De eerste soort discussie die kan worden gevoerd is dus de discussie over de mate van gebodenheid van de handeling die ter discussie staat. Iedere deelnemer kan een nummer voor een regel krijgen en op die regel kan van elke deelnemer een eerste taxatie van de mate van gebodenheid en dus van de getalswaarde van G worden vermeld . Niet altijd iedereen voelt zich voldoende zeker om zo'n getal als waarde te geven. Dit laat zich oplossen door aan het begin van de regel een kolom te nemen voor de mate van overtuigdheid O. De mate van overtuigdheid valt wederom aan te geven door een getal tussen nul en tien : als ik ergens zeker van ben, dan is mijn mate van overtuigdheid 10, als ik ergens over twijfel zal de mate van overtuigdheid bijvoorbeeld vijf of de zes zijn.
Stap A3. Als alle deelnemers zowel in de kolom voor overtuigdheid als voor gebodenheid een getalswaarde hebben ingevuld die bij hun positie past, kan de discussie echt beginnen. In de eerste plaats valt na te gaan hoe groot de meningsverschillen zijn en dat is dus een kwestie van verschillen in de getalswaarde van G. De deelnemers kunnen vervolgens hun argumenten of rechtvaardigingen noemen en zo zal de discussie kunnen verlopen. Gaandeweg kan een van de deelnemers merken dat zij of hij verandert in de mate van overtuigdheid of de zekerheid dan wel in de aangegeven mate van gebodenheid. Iedere deelnemer kan op elk moment aan de gespreksleider vragen om deze waarden te veranderen. Zo is de dynamiek van de discussie voor ieder goed te volgen. Als de discussie adequaat verloopt, is de kans groot dat aan het eind van de discussie de verschillen kleiner of groter zijn geworden; in ieder geval zal duidelijk zijn of er een echt verschil van mening bestaat of dat er eigenlijk grote mate van overeenstemming bestaat waarmee de professionele norm nader is geconcretiseerd.
Stap B2. De tweede soort discussie die kan worden gevoerd is de discussie over de condities waaronder een bepaalde mate van gebodenheid geldt. Het zal duidelijk zijn dat het in normaal Nederlands dan gaat om discussies als "Onder welke omstandigheden is het geoorloofd / geboden / verboden om als A handeling h jegens S te doen / laten?
Stap B3. Als alle deelnemers een afspraak hebben gemaakt over A en h en S en over de getalswaarde van de G hierbij, dan kan de discussie worden gevoerd. Handig is om eerst een reeks mogelijke condities te inventariseren en die van een volgnummer te voorzien. Op het bord kan dan weer met een mate-van-overtuigdheid worden gewerkt en kan per deelnemer worden aangegeven welke condities (al dan niet in combinatie) haar of zijns inziens relevant zijn. Ook dit vergt zorgvuldigheid en discipline, maar het is goed mogelijk om op deze manier ethische discussies op een zeer genuanceerde en precieze manier te voeren.